مانیتورینگ و مدیریت شبکه، مجموعه وظایف های ادمین شبکه برای حفظ عملکرد، کارایی، دسترسی و امنیت شبکه می‌باشد که با روش های گوناگونی قابل انجام است.

پایش یا نظارت مستمر بر شبکه را اصطلاحا مانیتورینگ شبکه (Network Monitoring) می‌نامند. بدون مانیتورینگ شبکه، حتی مدیر و مالک مجموعه نیز نخواهددانست که در شبکه‌اش چه می‌‌گذرد و آیا اجزای شبکه درست و طبق برنامه کار می‌کنند یا نه.

فرض کنید شما بیماری دارید که باید به طور مداوم وضعیت او بررسی شود و در صورت عدم مراقبت احتمال مرگ او وجود دارد. میتوان گفت زیر ساخت های شبکه وضعیتی مشابه این بیمار را دارند.

زیر ساخت های شبکه برای سازمان ها و کسب و کار ها نقشش بسیار حیاتی و مهمی دارند به همین منظور برای نظارت و بررسی مداوم زیر ساخت ها با استفاده از ابزار هایی آنها را پاش یا مانیتور میکنند تا مطمئن شوند همه چیز به درستی کار میکند. در ادامه بیشتر با مانیتورینگ، نحوه کارکرد آن و نرم افزار های مانیتورینگ شبکه آشنا خواهیم شد.

فهرست محتوا

مانیتورینگ شبکه چیست؟

اهمیت و مزایای مانیتورینگ شبکه

چه پارامترهایی  در مانیتورینگ شبکه بررسی میشوند؟

نحوه انجام مانیتورینگ شبکه

انواع مانیتورینگ شبکه

نرم افزار های مانیتورینگ شبکه

پروتکل های مانیتورینگ شبکه

مانیتورینگ شبکه چیست؟

پایش یا مانیتورینگ شبکه(Network Monitoring) به معنای نظارت مستمر شبکه است که به وسیله ابزار ها و سیستم‌های متعددی انجام میشود. فرآیند مانیتورینگ شامل ردیابی و تجزیه و تحلیل اجزای شبکه مانند روتر ها، سوئیچ‌ ها و کارکرد عملیات شبکه به طور کامل اطمینان حاصل کنند. این فرآیند به منظور عین یابی و جلوگیری از ایرادات انجام میشود تا در قبل از بروز مشکل بتوانند از آن جلوگیری کنند یا در مواردی در صورت بروز مشکل بتوانند به سرعت آن را بر طرف کنند. به همین سبب مانیتورینگ برای سازمان ها و کسب و کار ها بسیار ضروری است و در صورت عدم مانیتورینگ صحیح امکان ضرر و زیان غیر قابل جبران وجود دارد.

اهمیت و مزایای مانیتورینگ شبکه

مانیتورینگ شبکه اهمیت زیادی دارد چرا که به شما این امکان را می‌دهد که عملکرد شبکه را نظارت کنید، مشکلات را شناسایی کرده و بهبود های لازم را اعمال کنید. با مانیتورینگ شبکه میتوانید به اطلاعاتی همچون مقدار پهنای باند مصرفی، عملکرد یا بازدهی شبکه، سلامت قطعات، ایرادات و … دسترسی داشته باشید و در صورت بروز مشکل را سریعاً رفع کنید یا از مشکلات احتمالی پیشگیری کنید. همچنین مانیتورینگ شبکه میتواند باعث بهبود موارد زیر شود.

• افزایش سرعت عیب یابی:

با مانیتورینگ شبکه می‌توانید مشکلات و خطاهای شبکه را در سریع‌ترین زمان ممکن شناسایی کرد و راهکارهای لازم برای رفع آن‌ها را اجرا نمود. این امر به کاهش زمان قطعی شبکه و مدت زمانی عیب یابی و رفع آن کمک بسیاری میکند.

• افزایش امنیت:

نظارت بر شبکه به عنوان یک ابزار موثر در شناسایی و کاهش تهدیدات امنیتی عمل می‌کند و مدیران با نظارت بر الگوهای ترافیک شبکه و تجزیه و تحلیل گزارش‌ها می‌توانند به سرعت به فعالیت‌های مشکوک رسیدگی کنند. یکی از مزایای مانیتورینگ شبکه این است که به شناسایی آسیب‌پذیری‌ها، اجرای اقدامات امنیتی لازم و رعایت مقررات حفاظت از داده‌ها کمک می‌کند.

• بهبود عملکرد:

با مانیتورینگ شبکه می‌توانید عملکرد شبکه را مورد ارزیابی قرار دهید و عواملی که باعث کاهش سرعت یا کیفیت شبکه می‌شوند را شناسایی کنید. مانیتورینگ به شما امکان می‌دهد تا الگوها و نیازهای شبکه را شناسایی کنید و داده های جمع آوری شده به شما کمک می‌کند تا میزان منابع مورد نیاز را بهینه‌سازی کنید و مصرف بهینه را بر اساس نیازهای واقعی شبکه تنظیم نمایید.

چه پارامترهایی  در مانیتورینگ شبکه بررسی میشوند؟

انتخاب این‌مسئله که در مانیتورینگ شبکه باید بر چه چیزهایی  نظارت داشته باشیم بسیار مهم است.

اگر انتخاب‌ها درست نباشند، استفاده از نرم‌افزار مانیتورینگ شبکه چندان که باید موثر نخواهد بود.

تصمیم‌گیری در این‌باره به عوامل مختلفی بستگی دارد اما معمولا در  شبکه‌، موارد زیر جزو اهداف همیشگی نرم‌افزارهای مانیتورینگ شبکه هستند:

میزان مصرف پهنای باند

مقدار پهنای باند مصرفی و همچنین میزان کارایی  وبازدهی مفید آن ، کمک‌تان می‌کند تا اطمینان یابید همه‌چیز به‌خوبی در حال اجرا است. تجهیزات یا برنامه‌هایی که بیش از اندازه پهنای باند مصرف می‌کنند شاید باید عوض شوند.

بازده اپلیکیشن

اپلیکیشن‌هایی که روی شبکه‌تان اجرا می‌شوند باید به‌درستی کار کنند، و سیستم‌های مانیتورینگ شبکه می‌توانند آن‌ها را آزمایش کنند تا مشخص شود که آیا چنین هستند یا خیر. سیستم‌های مانیتورینگ شبکه می‌توانند زمان پاسخگویی و دسترسی‌پذیری پایگاه‌داده‌ها، ماشین‌های مجازی، خدمات ابری و… را که مبتنی بر شبکه هستند آزمایش کنند تا مشخص شود که آیا مسبب کندی شبکه‌تان هستند یا خیر.

بازده سرور

ایمیل‌سرورها، وب‌سرورها، سرورهای دی‌ان‌اس و… کلید بسیاری از عملکردها در کسب‌وکارتان هستند. لذا مهم است که آپ‌تایم، اطمینان‌پذیری و یک‌دستی هر سرور را بیازمایید.

پیکربندی شبکه

سیستم‌های مانیتورینگ شبکه می‌توانند انواع زیادی از تجهیزات را نظارت کنند از جمله، تلفن‌های همراه، رایانه‌های رومیزی و سرورها. برخی سیستم‌ها قابلیت کشف خودکار دارند که سبب می‌شود بتوانند تجهیزات را به‌محض اضافه شدن، تعویض شدن یا جدا شدن از شبکه پیوسته ثبت و ردیابی کنند. این ابزارها همچنین می‌توانند تجهیزات را بسته به نوع‌، خدمات، آدرس آپی یا محل فیزیکی‌شان تفکیک کنند. این کار به، بروز نگه داشتن نقشه شبکه و برنامه‌ریزی برای توسعه آن در آینده کمک می‌کند.

نحوه انجام مانیتورینگ شبکه

فرآیند مانیتورینگ توسط ابزار ها و تکنیک ‌هایی صورت میگیرد که نرم افزار هایی به این منظور ساخته شده اند و با استفاده از این نرم افزار ها مانیتورینگ شبکه آسان و سریع تر انجام میشود. این نرم افزار ها تمامی اجزای زیر ساخت شبکه و دستگاه‌ها و تجهیزات متصل به آن را آنالیز و بررسی میکنند که شامل سرور‌ها، کامپیوتر‌ها، گوشی‌های همراه، سوئیچ‌ها، روتر‌ها، فایروال‌ ها و … میشود. نرم افزار ها تجهیزات و ارتباطات بین آنها را با معیار ها و تکنیک هایی سنجش میکنند تا متوجه شوند که همه چیز به درستی کار میکند، این معیار ها عبارتند از:

• دسترسی پذیری(Availability):

این معیار به امکان دسترسی به سرویس‌ ها و منابع شبکه بدون وقفه اشاره دارد. در واقع نشان‌ دهنده این است که سرویس‌ ها و منابع شبکه در دسترس هستند و کاربران بتوانند به آنها به صورت مداوم و بدون مشکل دسترسی داشته باشند.

• پینگ(Ping):

پینگ نشان‌ دهنده زمانی است که یک بسته داده برای انتقال از یک نقطه به نقطه دیگر در شبکه نیاز دارد. این معیار مهمی است که نشان می‌ دهد که شبکه چقدر به سرعت داده‌ ها را منتقل میکند و چقدر زمان برای رسیدن داده‌ ها به مقصد لازم است. از طریق اندازه‌ گیری پینگ میتوان به عنوان یک نمایانگر از کارایی و پاسخگویی شبکه استفاده کرد. پینگ  باید در حد مطلوب باشد تا اطلاعات به سرعت منتقل شوند و به کاربران خدمات بهتری ارائه شود.

• پهنای باند(Bandwidth):

اندازه‌ گیری حجم داده‌ های در حال انتقال در واحد زمان به معنای پهنای باند مصرفی است. نظارت بر پهنای باند موجب میشود تا مطمئن شویم که شبکه توانایی انتقال داده‌ ها را به اندازه کافی دارد و هر یک از برنامه ها یا تجهیزات بیش از اندازه پهنای باند مصرف نمیکنند و همه چیز به درستی انجام میشود.

• اتصالات فعال (Active Connections):

نظارت بر تعداد اتصالات فعال به ما این امکان را می ‌دهد که میزان ترافیک در حال انجام در شبکه را درک کنیم. این معیار برای تشخیص حملات دیده شده و ناشناخته نیز کارآمد است.

• مصرف منابع سخت ‌افزاری (Hardware Resources Usage):

مصرف منابع مانند CPU، حافظه و دیسک در سرور‌ ها و تجهیزات شبکه به ما اطلاعاتی درباره عملکرد سخت‌ افزارها و نیاز به ارتقاء یا بهینه‌ سازی آن‌ ها میدهد.

• اطلاعات لاگ (Log Data):

جمع‌ آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات لاگ شبکه به ما کمک میکند تا وقایع و رویدادهای مختلف را درک کنیم. لاگ‌ ها اطلاعات ارزشمندی در مورد رفتار شبکه، اشکالات ممکن، و حتی حملات امنیتی را در اختیار ما میگذارند.

انواع مانیتورینگ شبکه

مانیتورینگ شبکه به یکی از دو شیوه زیر یا ترکیبی از هر دو صورت می‌پذیرد:

Agent monitoring (مانیتورینگ ایجنت‌محور)

ایجنت (Agent) را می‌توان «عامل نرم‌افزاری» معنا کرد. در حوزه مانیتورینگ شبکه، ایجنت، نرم‌افزار یا اپلیکیشن کوچکی است که روی تجهیزات متصل به شبکه نصب می‌شود تا آن تجهیزات بتوانند وضعیت خود را به نرم‌افزار مانیتورینگ شبکه اطلاع دهند.

یکی از مهم‌ترین مزایای ایجنت این است که می‌تواند درباره تجهیزاتی که پایش می‌شوند داده‌های دقیق‌تری گرد آورد و درنتیجه کیفیت مانیتورینگ‌‌، هشدارها و گزارش‌ها را ارتقا دهد.

در این روش هر دستگاه متصل به شبکه برای این‌که بررسی شود، باید ایجنت را نصب شده داشته باشد. داده‌های گردآوری شده توسط ایجنت، به ایستگاه مانیتورینگ ارسال می‌شود.

بهترین ایجنت، ایجنتی است که داده‌های موردنیاز نرم‌افزار مانیتورینگ را برای آن بفرستد و نه هر داده‌‌ای را. در این‌صورت ایجنت اصطلاحا سبک خواهدبود (یعنی منابع زیادی مصرف نمی‌کند).

ایجنت سبک می‌تواند درباره شاخص‌های جزئی نیز داده گرد آورد و به ارتقای پایش‌ها، گزارش‌ها و هشدارها و عمیق‌تر شدن تحلیل‌ها و عیب‌یابی‌های شبکه کمک کند.

اما بعضی از ایجنت‌ها بسیار سنگین هستند (یعنی زیاد از منابع شبکه استفاده می‌کنند). ایجنت‌های سنگین به سرورهایی که باید پایش‌ شوند، فشار وارد می‌آورند.

ایجنتی که سیاست‌های کاریش را خودش (و نه ایستگاه مانیتورینگ) مدیریت می‌کند، ممکن است بار کاری مضاعفی روی دوش سرورهای کلاینت بگذارد و بازده کلی سرورها و سرویس‌های مربوطه را کاهش دهد.

بسیاری از نرم‌افزارهای مدیریت و مانیتورینگ شبکه مثل IBM Tivoli، HP Openview، BMC، Patrol و CA Unicenter از مدل ایجنت بهره می‌برند.

گاهی سنگینی بیش از حد ایجنت سبب می‌شود کارکرد عکس بیابد؛ یعنی این شیوه مانیتورینگ به‌جای آن‌که به بهبود بازده شبکه کمک کند، خود موجب مصرف زیادی منابع شبکه و کاهش بازده سرورها شود.

پس در صورت انتخاب مانیتورینگ ایجنت‌محور باید از ایجنت‌های سبک بهره برد که می‌توانند درباره شاخص‌های جزئی‌تر نیز داده‌های عمیقی جمع‌آوری کنند اما به سرورها فشار نمی‌آورند.

Agentless monitoring (مانیتورینگ بدون ایجنت)

در این روش روی تجهیزات شبکه، عامل نرم‌افزاری (ایجنت) خاصی نصب نمی‌کنند و به‌جای آن از رابط‌های صنعتی استاندارد بهره می‌برند.

همین امر سبب می‌شود تا نرم‌افزارهای مانیتورینگ بدون ایجنت (Agentless) نسبت به نرم‌افزارهای ایجنت‌محور، سبک‌تر باشند.

در ضمن تنظیم و به‌کارگیری سیستم‌های بدون ایجنت، آسان‌تر از سیستم‌های ایجنت‌محور است. اما در عوض، نرم‌افزارهای مانیتورینگ بدون ایجنت، بیشتر بر شاخص‌های مهم و کلیدی تمرکز دارند و داده‌های‌شان به‌اندازه سیستم‌های ایجنت‌محور، جزء‌نگر و عمیق نیست.

مانیتورینگ بدون ایجنت به دو روش انجام می‌شود: یا با کمک API راه دور؛ یا با تحلیل مستقیم و بی‌واسطه بسته‌های شبکه که بین اجزا جریان دارند.

بهترین ابزارهای مانیتورینگ شبکه در 2024

همانطور که اشاره کردیم نرم افزارهایی برای بررسی مداوم شبکه ساخته شده اند که با بررسی معیار ها و استفاده از برخی پروتکل، شبکه را به طور مستمر بررسی کنند تا در صورت بروز مشکل به ما اخطار دهند. ابزارها و پلتفرم های زیادی وجود دارند که بسته به اندازه، پیچیدگی و نیازهای شبکه می توانند به مدیریت و نظارت شبکه کمک کنند. برخی از بهترین ابزارهای نظارت بر شبکه برای سال 2024 عبارتند از:

1. Nagios:

Nagios، یکی از نرم ‌افزارهای مانیتورینگ معروف است که نظارت بر اجزای مختلف شبکه مانند سرور ها، سوئيچ ها و سرویس ‌ها و همچنین بررسی پهنای باند را انجام میدهد و در صورت وجود نقض و ایراد در شبکه با هشدار و گزارش ما را مطلع میسازد.

2. Zabbix:

Zabbix، یک سیستم مانیتورینگ و مدیریت ترکیبی که بر اجزای شبکه نظارت میکند و در صورت مشاهده نقضی در شبکه، هشدار و گزارش ارسال میکند. همچنین اطلاعات از انواع منابع شبکه را جمع‌آوری و  بصورت نمودار های تحلیلی و گزارش نمایش می ‌دهد.

3. PRTG Network Monitor:

PRTG Network Monitor، این نرم‌ افزار امکان نظارت بر مصرف پهنای باند، وضعیت دستگاه‌ ها، پروتکل ها را فراهم میکند. همچنین توانایی نظارت بر امنیت و پایش مشکلات امنیتی را نیز دارد.

4. Wireshark:

وایرشارک، ابزار آنالیز ترافیک شبکه که به کمک آن میتوان جریان داده ‌ها را بررسی کرده و مشکلات پهنای باند و امنیتی را شناسایی کرد.

5. SolarWinds Network Performance Monitor:

SolarWinds Network Performance Monitor، یک نرم ‌افزار مانیتورینگ کامل با قابلیت ‌های تشخیص مشکلات، نظارت بر تجهیزات، و ارائه گزارش‌ های جامع.

6. Prometheu:

Prometheus، یک سیستم مانیتورینگ و هشدار دهی با تمرکز بر رصد سرور ها و سرویس‌ های مختلف.

7. Auvik:

Auvik، این یک ابزار مبتنی بر ابر (cloud-based) است که می تواند توپولوژی شبکه را ترسیم کند، عملکرد و سلامت شبکه را نظارت کند و وظایف مدیریت شبکه را به طور خودکار انجام دهد. همچنین می تواند با سایر ابزارهای IT ادغام شود و به همراه آنها، عملکرد بهتری برای مانیتورینگ شبکه داشته باشد.

8. Datadog Network Monitoring:

Datadog Network Monitoring، یک ابزار مبتنی بر ابر (cloud-based) است که می تواند یک نمای کلی بصری از اجزای شبکه و جریان ترافیک و همچنین نظارت بر عملکرد، در دسترس بودن و امنیت شبکه ارائه دهد. همچنین می‌تواند داده‌های شبکه را با سایر معیارها و گزارش‌های موجود در محیط فناوری اطلاعات مرتبط کند.

9. ManageEngine OpManager:

ManageEngine OpManager، این ابزاری است که می تواند دستگاه های شبکه، سرورها و سرویس های شبکه مجازی شده را با استفاده از SNMP، WMI و پروتکل های دیگر مدیریت و نظارت کند. همچنین می تواند شبکه را تجزیه و تحلیل کند و سپس، شبکه را عیب یابی کند و گزارش شبکه را به شما ارائه دهد.

10. Domotz

این ابزار مانیتورینگ شبکه، می تواند همه اجزای شبکه، دستگاه های IoT و دستگاه های ریموت رو مانیتور و مدیریت کند. همچنین، امنیت شبکه، هشداردهی و ویژگی های اتوماسیون را هم دارد

توجه داشته باشید هر کدام از این نرم‌ افزارهای مانیتورینگ شبکه، ویژگی ‌ها و قابلیت ‌های منحصر به فرد خود را دارند. در این بخش، درمورد هریک از اینها توضیحات کوتاهی دادیم تا بتوانید بهترین نرم افزار مانیتورینگ را در راستای نیاز های شبکه‌ی خود انتخاب کنید.

پروتکل‌های مانیتورینگ شبکه

پروتکل‌های مانیتورینگ شبکه نقش مهمی در فرآیند نظارت و مدیریت شبکه دارند. این پروتکل‌ها به ابزارهای مانیتورینگ امکان جمع‌آوری اطلاعات از دستگاه‌ها، سرورها، و تجهیزات شبکه را می‌دهند. در زیر، تعدادی از پروتکل‌های مانیتورینگ شبکه توضیح داده شده ‌اند:

• SNMP (Simple Network Management Protocol):

یک پروتکل استاندارد برای مانیتورینگ شبکه و مدیریت دستگاه‌ها در شبکه. این پروتکل امکان جمع‌آوری اطلاعات از دستگاه‌های شبکه مانند سرورها، روترها و سوئیچ‌ها را فراهم می‌کند.

• WMI (Windows Management Instrumentation):

پروتکل WMI  به مدیریت و مانیتورینگ تجهیزات بر پایه سیستم عامل ویندوز کمک میکند . WMI به سیستم عامل، سرویس‌ها، و برنامه‌های در حال اجرا دسترسی دارد.

• NetFlow:

پروتکل NetFlow یک پروتکل فلو (Flow) است که برای جمع‌آوری و تحلیل داده‌های ترافیک شبکه به کار می‌رود. این پروتکل توسط شرکت سیسکو توسعه یافته و در ابتدا برای سیستم‌های مسیریابی سیسکو ایجاد شده بود. NetFlow اطلاعات جامعی درباره پروتکل‌ها، آدرس‌های IP، پورت‌ها، زمان‌ها، و حجم داده‌ها را جمع‌آوری می‌کند.

• Syslog:

یک پروتکل استاندارد برای ارسال و دریافت لاگ‌ها در شبکه. Syslog به اپراتورها اطلاعات در مورد رویدادها و وقایع شبکه را فراهم می‌کند.

• (IP Flow Information Export)  IPFIX:

با استفاده از این پروتکل میتوان اطلاعات در حال انتقال را از تجهیزات شبکه مانند روتر ها و سوئیچ‌ ها و… جمع آوری کرد و در مانیتورینگ شبکه به کار برد.

نتیجه گیری

مدیریت و نظارت شبکه مجموعه وظایف حیاتی برای در عملکرد صحیح شبکه، قابل دسترس بودن شبکه و ایمن بودن آن می‌باشد. مدیریت شبکه شامل کانفیگ کردن، کنترل و نگهداری دستگاه ها و سرویس های شبکه مانند روترها، سوئیچ ها، فایروال ها، سرورها و برنامه ها می باشد.

نظارت بر شبکه شامل جمع‌آوری، تجزیه و تحلیل و گزارش داده‌ها از دستگاه‌های شبکه و نقاط پایانی مانند ترافیک، پهنای باند، تأخیر، خطاها و سلامت است. همه‌ی اینها توسط نرم‌افزار های خاص مانیتورینگ ویک سری از پروتکل های شبکه انجام می‌شود.

اگر شما جز افرادی هستید که به مباحث اکتیو و پسیو شبکه علاقه دارید و مشتاق هستید که در حوزه ی سخت افزار و شبکه های کامپیوتری، اطلاعات کسب کنید، محتوای تیم مستر خطیب را دنبال کنید و با ارائه نظر، ما را در بهبود و ارتقای کیفیت مطالب یاری کنید.

هم چنین در دوره مستر کلاس آی تی، علاوه بر آشنایی کامل و کاربردی با تجهیزات و شبکه های کامپیوتری، نحوه اجرا و کانفیگ کردن آنها را هم یاد میگیرید تا همه چیز را برای ورود به بازار شبکه به همراه داشته باشید.